Syntezy - Spacer Niebieski
Nad starorzeczem
Dziś będziemy przemierzać nowohuckie ścieżki dźwiękowe trasą oznaczoną na niebiesko. Nasz ostatni wirtualny spacer zaczynamy rzecz jasna – od Placu Centralnego.
Kierujemy się w stronę południową. Znajduje się tutaj olbrzymi areał zieleni - Łąki Nowohuckie, będące pozostałością po dawnym korycie rzeki Wisły. Na terenie byłego starorzecza planowano w latach 50 park z jeziorem, lecz pomysł zarzucono. Dzięki temu miejsce zachowało pierwotny ekosystem.
Pod koniec lat 90 pojawiły się głosy, aby objąć teren Łąk Nowohuckich ochroną i w 2003 roku uznano je jako użytek ekologiczny. Na ich terenie powstały ścieżki przyrodnicze oraz pomosty widokowe. Miejsce to stało się popularne wśród ornitologów i botaników.
Widok na Łąki
To żyje!
Na terenie Łąk Nowohuckich doliczono się obecności aż 69 gatunków ptaków, w tym 34 gatunków gniazdujących i 16 gatunków żerujących. Spotkamy się tutaj z kosami, sójkami, kwiczołami, szpakami, sikorkami czy drozdami. Znajdziemy tutaj również dwa gatunki ptaków uznawane za zagrożone wyginięciem i wymienione w załącznikach unijnego programu Natura 2000: derkacza oraz gąsiorka. Podczas dalekich wiosennych przelotów Łąki Nowohuckie stają się przystankiem dla ptaków takich jak mewy śmieszki, lecące na północ kontynentu.
Bogactwo gatunkowe dotyczy również owadów. Występuje tutaj kilka motyli modraszkowatych, w tym czerwończyk fioletek. Łąki to cenne miejsce pod względem dydaktycznym. Umożliwia prowadzenie zajęć terenowych. Można tu nie tylko zobaczyć wiele gatunków flory i fauny, ale także posłuchać dźwięków, jakie wydają - w powietrzu, na ziemi, a nawet w wodzie (potrzebny byłby hydrofon, czyli mikrofon służący do słuchania dźwięków w wodzie)! Zwierzęta się ostrzegają, odstraszają, a nawet uwodzą, wydając przy tym specyficzne dźwięki. Łąki Nowohuckie dostarczają wielu dźwiękowych doznań przyrodniczych.
W mokradłach
Im ciszej - tym więcej słychać
Skupmy się na naszym zmyśle słuchu. Usiądźmy na pierwszym napotkanym pomoście i nasłuchujmy. Przyda nam się stara karimata na której będziemy mogli usiąść w dowolnym miejscu. Po około 10 minutach, siedząc nieruchomo, narysuj na kartce dźwięki jakie do ciebie docierają.
Samolot, karetka, pies, ptaki, dzik, mucha? Co jeszcze?
Siedzenie w ciszy pozwala nam znacznie więcej usłyszeć. Dostrzegamy również dźwięki, które od zawsze były, a nie zwracaliśmy na nie uwagi. Łatwiej nam też usłyszeć ptasie odgłosy.
Mali bohaterowie
Coś Wam opowiemy...
Dlaczego ptaki śpiewają?
O co chodzi z tymi ptasimi odgłosami? Ptaki, najprościej rzecz ujmując, komunikują się ze sobą. Zazwyczaj robią to samce w celu oczarowania i zwabienia samicy. W dźwiękach jest też ukryty przekaz dla konkurencyjnych samców - wydający je ptak śpiewem wyraża gotowość do obrony terytorium. Samice porównują zalotników i wybierają najlepszego. Dodać trzeba, że samice również wydają dźwięki, jednak są one skromniejsze od śpiewu samców.
Trelowanie,
ćwierkanie,
klapanie,
gwizdanie.
Przed śnieżycą
W nowohuckiej dżungli
Rodzaje ptasiej mowy
Większość dźwięków wydawanych przez ptaki jest rozumiana przez inne gatunki ptaków. Komunikacja ta ma na celu wywołanie określonego zachowania. Ptaki wydają różnorodne dźwięki tworzone mechanicznie lub głosy wytwarzane w krtani tylnej.
Sygnały akustyczne ptaków możemy podzielić na cztery kategorie:
- Dźwięki mechaniczne takie jak: klekotanie bociana czy bębnienie samca dzięcioła. To dźwięki wydawane za pomocą różnych części ciała.
- Głosy, które mają na celu ostrzeganie przed niebezpieczeństwem lub są związane ze staraniami o partnera.
- Śpiewy podczas okresu godowego i obrony terytorium.
- Naśladowanie: niektóre ptaki takie jak kosy i szpaki naśladują dźwięki z otoczenia.
W lesie tropikalnym
Z ptasiej perspektywy
Na starym pniaku
Skierujmy się w stronę ulicy Padniewskiego, gdzie znajduje się obszar z dużą ilością starych drzew i krzewów. Wiosna to okres ptaków przylatujących do Polski z ciepłych krajów.
Siądźmy na starym pniaku, wypatrujmy ich i słuchajmy. Ile różnych głosów ptaków dasz radę naliczyć?
Biosfera
Giganci przestworzy
Kino Światowid
Spacerowym krokiem przemieśćmy się w kierunku al. Jana Pawła II. Po kilkunastu minutach marszu naszym oczom ukaże się drugi budynek kinowy zlokalizowany pierwotnie na os. Na Skarpie, a potem włączony administracyjnie do os. Centrum E – gmach byłego kina Światowid. Pierwszym filmem, jaki został zaprezentowany publiczności, była komedia kostiumowa "Zwyciężyły kobiety".
Z mrocznych historii - w miejscu gdzie dziś stoi gmach budynku, w okresie okupacji hitlerowskiej znajdował się barak dla żydowskich kobiet, które pracowały w nazistowskim obozie pracy. Zlikwidowano go w 1943 roku, wywożąc kobiety w nieznanym kierunku.
Budynek został wybudowany w latach 1955-1957, kino funkcjonowało w nim do 1992 r. Od 2008 roku w tym miejscu mieści się Muzeum PRL-u. Niestety, obecnie przez sytuację pandemiczną miejsce to jest zamknięte i nie udało nam się zarejestrować dźwięków z jego przestrzeni.
Muzeum PRL
Szpital Miejski
Kontynuując spacer wzdłuż alei Jana Pawła II dochodzimy do skrzyżowania z ulicą Jakuba Zachemskiego. Dotarliśmy do osiedla Na Skarpie, którego dużą część zajmuje Szpital im. Stefana Żeromskiego. Kompleks kilkunastu budynków szpitala wznoszono od 1952 do 1958 roku, za pieniądze pochodzące od amerykańskich instytucji charytatywnych. Była to jedna z pierwszych szpitalnych inwestycji powojennych w Polsce i niezbędne miejsce na planie Nowej Huty. Miejsce, gdzie postawiono szpital, nie jest przypadkowe. Znajdowało się w bezpośrednim sąsiedztwie pierwszych nowohuckich osiedli (os. Na Skarpie, os. Wandy i os. Willowe). Od początku funkcjonowania placówki do listopada 2008 r. hospitalizowano w nim 1,3 mln pacjentów i urodziło się ponad 151 tysięcy dzieci. Pierwotnie szpital nazywał się Szpital Miejski, od 1974 roku jest im. Stanisława Żeromskiego.
Przystańmy i posłuchajmy.
Po receptę
Szpital Żeromskiego
Requiescat In Pace
Spod szpitala kierujemy się w głąb osiedla Na Skarpie i dochodzimy do ulicy Gustawa Daniłowskiego. Przy sposobności oglądamy osiedle należące do najstarszych w Nowej Hucie. Przechodzimy na drugą stronę ulicy alei Jana Pawła II i kontynuujemy spacer ulicą Gustawa Daniłowskiego. Po naszej prawej stronie znajduje się cmentarz Mogilski na os. Wandy. W wyniku rozbudowy miasta, cmentarz ten znalazł się w środku osiedla. Wstąpmy, wchodząc bramą główną.
Cmentarz został założony po trzecim rozbiorze Polski i był niegdyś otoczony wałem ziemnym z bramkami. Pierwotnie miejsce pochówku okolicznej ludności zlokalizowane było wokół drewnianego kościoła św. Bartłomieja w Mogile. W roku 1784 władze austriackie zdecydowały o przeniesieniu cmentarzy poza obszar zabudowań. Na terenie cmentarza znajdują się XIX-wieczne groby okolicznych ziemian i dzierżawców, mogilskich proboszczów i cystersów, a także pierwszych budowniczych Nowej Huty. Najstarszy zachowany grób pochodzi z 1854 roku. Warto zatrzymać się na chwilę przy grobowcu rodziny Rogozińskich czy kwaterze z cmentarzem wojennym nr 390 – Mogiła.
Podczas mojego spaceru pogoda była zmienna, jak to podczas pierwszych dni wiosny. Na cmentarzu nawiedził mnie niespodziewany, krótkotrwały opad śniegu. Tajemniczości temu miejscu dodawał dźwięk spadających płatków śniegu na płyty betonowych nagrobków. Wyczuwalna jest niemal fizycznie obecność osób tu spoczywających.
Grobowiec
Przemijalność
Pra-plac
Plac targowy
Po kapustę
Trasa spaceru
Dziękuję!
Wykorzystane materiały:
- Nowa Huta. Architektoniczny portret miasta drugiej połowy XX wieku, Kraków: Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida (2018)
- Stephen Hart: Mowa zwierząt, tłum. Jerzy Prószyński. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1996
- Łąki Nowohuckie. Przewodnik, Szymon Wójcik, Kraków: Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida (2008)
- Spacerownik Krakowski IIII, Kraków: Biblioteka Gazety Wyborczej. (2010)
- Rola placów targowych w strukturze przestrzenno-społecznej i ekonomicznej Nowej Huty, Monika Płazik: Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie. (2015) [dostęp 8.04.2021]
- Strona Zielone Lekcje Pana Czajki [dostęp 8.04.2021]
- Strona Szpitala Specjalistycznego im. Żeromskiego [dostęp 8.04.2021]