Syntezy - Spacer Zielony

W czerwcu 1949 roku, zaczęto wznosić pierwsze nowohuckie osiedla: Wandy i Willowe. Pierwszy budynek nowego miasta - na osiedlu Wandy, nosi dziś numer 14. W ścianę budynku wmurowano tablicę pamiątkową. Czytamy na niej: "w tym miejscu rozpoczęto wielkie dzieło wznoszenia Nowej Huty, symbolu socjalistycznych przeobrażeń Polski Ludowej 1949–1969".

Możemy się domyślać jaki harmider panował podczas budowy, wyobrazić dźwięk wytwarzany przez zaangażowanych w pracę budowniczych, maszyny i wielkie dźwigi - żurawie. Uchwycone momenty budowania możemy zobaczyć w kronikach nowohuckich, jak i filmie Andrzeja Wajdy "Człowiek z Marmuru".  Jak wspomina Bogumił Korombel, inżynier stojący na czele Dyrekcji Budowy Miasta Nowa Huta: "Budowano tę Nową Hutę chaotycznie, na łeb, na szyję, byle prędzej, byle zbudować więcej izb mieszkalnych" [Nowa Huta: Miasto Gniewu…2007]

A jak brzmi dzisiaj os. Wandy 14? Co słyszysz? Jakie dźwięki jesteś w stanie wyłapać? Wsłuchuj się w mnogość dźwięków dochodzących z różnych stron.

Obecnie już nie słychać orkiestr, gwaru ludzi zmierzających na swój ulubiony film czy dzielących się uwagami po obejrzeniu seansu. Nie słychać także dyskusji o codziennym życiu oraz zmianach, jakie nastały po wprowadzeniu się do pierwszego pokolenia nowohucian do swoich nowych mieszkań.

Współcześnie jest nieco inaczej. Świadkami minionych wydarzeń pozostają drzewa, które dużo widziały i słyszały. A my co słyszymy? Jakie gatunki ptactwa jesteśmy w stanie wymienić? Czy prócz ptactwa jesteśmy w stanie coś jeszcze usłyszeć?

Naszym następnym celem jest kopiec Wandy. Wsiadamy w tramwaj na przystanku "Struga" i jedziemy w kierunku Kombinatu, czyli nowohuckiego industrialu. W "Gigancie" powstał jeden z największych zakładów przemysłowych w Polsce - Kombinat Metalurgiczny Huta im. Lenina, który możemy zobaczyć przez okno po lewej stronie. Uwagę zwraca wielki gmach Centrum Administracyjnego i główne wejście do Kombinatu. Na jego terenie zbudowano liczne drogi, linie kolejowe i tramwajowe. To prawdziwe "miasto w mieście".

Nasz cel to Kopiec Wandy - będziemy eksplorować jego okolice. Pierwsze wzmianki o istnieniu kopca sięgają XIII wieku. Legenda mówi o powstaniu mogiły w miejscu, gdzie z rzeki wyłowiono ciało córki założyciela miasta, księcia Kraka. Powstanie kopca datuje się na VII w. Na szczycie kopuły od 1890 roku możemy zobaczyć marmurową rzeźbę orła projektu Jana Matejki.

Spacer na kopiec to wyśmienita okazja, by wsłuchać się w dźwięki działalności przemysłowej - zwłaszcza na jego szczycie. Zanim jednak wejdziesz na górę, wsłuchaj się w dźwięki swoich kroków, szeleszczącej kurtki czy pocieranych dla rozgrzania dłoni. Spróbuj wsłuchać się w zmiany, jakie zachodzą w brzmieniu kroków w zależności od rodzaju nawierzchni.

Kierujemy się w stronę pętli tramwajowej Pleszów. Najlepiej podjechać kilka przystanków tramwajem, bo trasa jest mało spacerowa. Pleszów to dawna podkrakowska wieś, a pierwsze wzmianki o tym miejscu sięgają z 1313 roku. Historycznie wieś była własnością szlachecko-magnacką i wielokrotnie zmieniała właścicieli. W 1949 na terenach należących do wsi Pleszów rozpoczęto wznoszenie kombinatu metalurgicznego Huty im. Lenina. W zachodniej części wzniesiono baraki zwane Meksykiem. Mieszkali tutaj zatrudnieni do budowy pracownicy. Sami mieszkańcy Pleszowa na budowniczych patrzyli z wyraźną odrazą.

Hutę budowano na terenach wielu podkrakowskich wiosek: Mogiły, Luboczy, Grębałowa czy właśnie Pleszowa. Władza - owszem - oferowała wynagrodzenie za ziemie, jednak było ono bardzo niskie. W rzeczywistości mieszkańcy wsi zostali siłą wysiedleni - zmuszeni do porzucenia własnych domów i gospodarstw. [Nowa Huta – odkryj ją na nowo!... 2018]

Wysiadając z tramwaju kierujemy się w stronę ulicy Cementowej. To tutaj mieści się Cementowania Kraków–Nowa Huta. Rozpoczęcie budowy cementowni nastało w roku 1956 roku i pierwotnym założeniem było "przemiałowienie cementu". Wyprodukowanie pierwszej tony cementu nastąpiło w 1959 roku. Z czasem cementownię rozbudowywano i zaczęto produkować inne materiały jak klinkier portlandzki. Był to rok 1962. Współcześnie rozpoczęto rozbiórkę starych obiektów nowohuckiej cementowni. W jej miejscu ma powstać centrum logistyczne.   

Nasza wędrówka skupiła się na tym miejscu, ponieważ możemy tutaj usłyszeć dźwięki industrialne. Proponuję: dajcie się ponieść się fantazji! W moim odczuciu, w przypadku tego pliku audio, możemy się przenieść się do postapokaliptycznej rzeczywistości. Słyszmy świat spustoszony przez katastrofę, gdzie w głównej mierze rządzą maszyny, rozmawiając ze sobą. Z nieba, na beton kapie rozżarzony deszcz. To jedna z możliwości interpretacji. A z czym Tobie kojarzą się przedstawione dźwięki?

Wsłuchaj się w różne odgłosy kapiącej substancji. W jaki nastrój Cię one wprowadzają? Postaraj się "wchłonąć" otoczenie wszystkimi zmysłami. Ile elementów jesteś w stanie wychwycić z przedstawionego pliku audio?

Nasz pierwszy spacer powoli dobiega końca. Udajemy się w stronę pętli tramwajowej, skąd możemy wrócić do Placu Centralnego. Podróż tramwajem to też doskonała okazja do nasłuchiwania dźwięków miejskiej komunikacji publicznej: dźwięki wagonu, kasownika, dzwonków czy zapowiedzi kolejnych przystanków. Skupiając się tylko na dźwiękach wewnątrz tramwaju jesteśmy w stanie wychwycić melodię, którą wygrywa nasz tramwaj. A każda podróż tramwajem to inny utwór.

Dziękuje za wspólne nasłuchiwanie Nowej Huty podczas pierwszego spaceru - Wasz dźwiękowy kartograf Michał.

Pełny ekran

• Film
  • MIASTO GNIEWU I NADZIEI. NOWA HUTA (2007). Reżyseria: Tomasz Klimczak / Przemysław Moskal
• Literatura:
  • Nowa Huta. Architektoniczny portret miasta drugiej połowy XX wieku, Kraków: Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida (2018)
  • Encyklopedia Nowej Huty, Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Słowaków w Polsce. (2006)
  • Nowa Huta - odkryj ją na nowo! Rodzinny przewodnik po Nowej Hucie, Kraków: Wydawca Biblioteka Kraków (2019)
  • Artykuł 68 lat temu hucznie otwarto kino „Stal” na os. Willowym, serwis Nasza Huta   [dostęp 8.03.2021]
  • Strona Cementowni Kraków-Nowa Huta [dostęp 8.03.2021]